 |
Elias Kanetti: Kütlə və Hakimiyyət – Fərddən Kütlə Psixologiyasına Keçid |
Elias Kanettinin "Kütlə və Hakimiyyət" (1960) əsəri, tarixin, sosiologiyanın, psixologiyanın və antropologiyanın kəsişməsində dayanan, insanların kütlə daxilindəki davranışlarını və onların hökmdarlarla münasibətlərini araşdıran fundamental bir fəlsəfi təhlildir. Kanetti, kütlənin formalaşmasını və ona tabe olmağın səbəblərini köklü şəkildə anlamağa çalışır.
Əsər, insanın "tanınmayan toxunuş qorxusundan" yola çıxaraq, bu qorxunun yalnız sıx kütlə daxilində yox olduğunu iddia edir. Kütləyə qoşulan fərd, özünün şəxsi sərhədlərini itirir və bərabərlik hissi yaşayır. Kanetti kütlənin dörd əsas xüsusiyyətini müəyyənləşdirir: büyüməyə canatma, bərabərlik, sıxlıq və dağınıqlıqdan qaçma.
Kitabın ikinci və bəlkə də ən mühüm hissəsi, hakimiyyət mövzusuna həsr olunub. Hakimiyyətin əsas mexanizmi "əmrlər" və "sağ qalmaq" instinktləridir. Kanetti, hökmdarın hər bir əmrinin arxasında potensial bir ölüm təhdidinin durduğunu və hakimiyyətin son məqsədinin maksimum sağ qalmaq olduğunu iddia edir. Hökmdar, özünü yox olacaq kütlənin üzərində sağ qalmış yeganə şəxs kimi görmək istəyir. Əsərdə həmçinin, müxtəlif millətlərin kütləvi simvolları (məsələn: İngilislər üçün Dəniz, Almanlar üçün Meşə/Ordu, Fransızlar üçün İnqilab) vasitəsilə kollektiv şüurun necə formalaşdığı təhlil edilir.
Anahtar Temalar: Kütlə Psixologiyası, Hakimiyyətin Ontologiyası, Əmr və İtaət, Sağ Qalmaq İstəyi, Toxunma Qorxusu, Kütləvi Simvollar, Diktatorluq və Paranoya.